Hava Durumu ile İklim Arasındaki Farklar Nelerdir?

 

Hava Durumu ile İklim

Hava durumu ile iklim birçok öğrenci tarafından karıştırılan, birbirinin yerine kullanılan kavramlar olmuştur. Oysa bu iki olguyu birbirinden ayırmak çok kolaydır. Sorularda karşımıza çıkan günlük hayatta da sürekli kullandığımız bu kavramları basit ipuçlarıyla hemen tanıyacağız. Öncelikle kavramlarımızın tanımlarını öğrenelim sonra aralarındaki farkları maddeler halinde yazalım ve örneklerle konuyu bitirelim.

Hava Durumu

Hava olayları bazen çok kısa bir zaman diliminde değişebilir. Bazen birbirini takip eden günlerde hatta aynı günün farklı saatlerinde bile değişebilir. Bu durum günlük hayatı önemli ölçüde etkiler. Örneğin Kayseri’de herhangi bir yaz gününde sabah hava açık ve sakinken öğlene doğru bunaltıcı bir sıcaklık hissedilir. Ardından hava bulutlanır ve ikindi vaktine doğru sağanak bir yağış gerçekleşir. Fakat bu hava tipi bütün bir yaz boyunca görülmez. Çünkü Kayseri’de yazlar genel olarak açık, seyrek bulutlu ve sıcak geçer. Nispeten dar bir alanda, kısa bir zaman diliminde etkili olan atmosfer koşullarına hava durumu denir. Atmosfer içerisindeki hava olaylarının kısa bir süre içindeki durumunu tanımlamak için hava durumu kavramı kullanılır.

Anlık hava olaylarını sürekli gözlemleyip ölçen, kaydeden, bütün ayrıntıları ile inceleyen hava olayları ile ilgili kısa süreli tahminlerde bulunan bilim dalına meteoroloji adı verilir. Meteoroloji uzmanları; yer istasyonlarından, meteoroloji balonlarından ve uydulardan elde ettiği bilgileri ve görüntüleri alır, yorumlar ve kısa süreli (günlük, haftalık) hava tahminlerini insanlara sunar. İnsanlar için saatlik, günlük ya da haftalık hava durumunu bilmek çok önemlidir. Çünkü günlük hayatın akışı içerisinde planlar yapılırken hava durumu dikkate alınır. Örneğin öğrenciler sabah okula gitmek için evden çıkacağı zaman giyeceği kıyafetleri o anki hava koşullarına göre seçer ya da hafta sonu için herhangi bir etkinlik planlarken hava durumu tahminlerini dikkate alır. Ya da tarımla uğraşan insanlar günlük hava durumu tahminlerine göre planlama yaparlar. Çünkü hava durumu tarımsal faaliyetleri çok yakından etkilemektedir.

Meteoroloji istasyonlarında sıcaklık, basınç, rüzgâr ve yağış gibi atmosfer olaylarının ölçülmesi sonucunda tutulan kayıtlara gözlem (rasat) denir.

İklim

Gün içinde farklı saatlerde hava durumu ölçümleri yapılır. Yapılan hava durumu ölçümleri kayıt altına alınır ve bu kayıtlar saklanır. Elde edilen hava durumu ölçümlerinin uzun yıllar (en az 35-40 yıl) ortalaması alınır. Geniş alanlarda uzun yıllar boyunca etkili olan hava durumlarının ortalamasına iklim denir. İklim bölgelerini ve özelliklerini inceleyen bilim dalına klimatoloji denir.

İklim, bir alandaki hava olaylarının uzun yıllar ortalamasıyken hava durumu, aynı yerdeki hava olaylarının kısa süreli durumunu gösterir. Bu nedenle hava durumuna ait veriler her zaman iklim özelliklerini yansıtmayabilir. Örneğin Akdeniz iklim bölgesinde ocak ayı sıcaklık ortalaması 10°C iken bu iklim bölgesinde yer alan Antalya’da 5 Ocak’ta sıcaklık değeri 3°C olarak ölçülmesi Antalya’nın iklim özelliklerini yansıtmaz.

Meteoroloji ve klimatoloji arasında yakın bir ilişki bulunur. Her iki alan da atmosferi inceler. Meteoroloji atmosferde meydana gelen hava olaylarının özellikleri yani daha çok hava durumu ile ilgilenirken klimatoloji uzun yıllar boyunca belirli bir bölgedeki hava olaylarının ortalama durumu olan iklim özelliklerini inceler. Klimatoloji iklimin ortaya çıkış sürecini, mekânsal dağılışını, bu dağılışın nedenlerini ve iklimin doğal ve beşerî unsurlara olan etkilerini inceler. Bununla birlikte meteoroloji, klimatolojinin aksine hava olaylarını dar bir alanda kısa süreli olarak ele alır.

Hava Durumu ile İklim Arasındaki Farklar

• Hava durumu nispeten dar alanları kapsar İklim geniş alanları kapsar.
• Hava durumu aniden gelişen günlük, haftalık olaylardır İklim yavaş ve uzun zaman içinde (en az 35-40 yıl) oluşur.
• Hava durumunda olaylar güneşli, bulutlu, karlı, yağmurlu, sisli vb. gibi ifadelerle anlatılırken İklimde kurak, nemli, sıcak, soğuk vb. ifadeler kullanılır.
• Hava durumuyla meteoroloji iklimle klimatoloji ilgilenir.
• Hava durumunda değişkenlik fazladır (anlık, saatlik) İklimde değişkenlik azdır.

Hava Durumuna Örnekler

• Bugün Samsun’da hava güneşli, Giresun’da ise hava bulutlu olacak.
• Kış mevsiminde güneşli havayı görenler sahile akın etti.
• Sis yüzünden deniz ulaşımı aksayabilir.
• Ülkemizin kuzey ve iç bölgelerinde hafta sonu kar yağışı bekleniyor.
• Uşak’ta 20 Şubat’ta hava parçalı bulutludur.
• Çanakkale’de 18 Mart’ta rüzgârın hızı saatte 80 km olacaktır.
• Meteoroloji, önümüzdeki hafta dolu yağışı ihtimaline karşı çiftçileri uyardı.

İklime Örnekler

• Konya’da yaz kuraklığı belirgindir.
• Rize’de her mevsim yağış görülür.
• Trabzon, yıl içinde yağışı en fazla sonbahar mevsiminde alır.
• Ankara’da kış mevsimi soğuk ve kar yağışlıdır.
• Kongo her mevsim yağışlıdır.
• Londra’da yaz mevsimi serin geçerken kış mevsimi ılık geçmektedir.
• Hindistan’da kış ayları kurak geçmektedir.

Meteorolojik Gözlem (Rasat)

Sinoptik gözlem; bütün dünyada aynı anda yapılan ve atmosferin yatay özelliklerinin yanında dikey durumunun da incelendiği gözlem türüdür. Bu gözlemler özel cihazlar ile meteorolojik uydulardan yararlanılarak yapılır. Greenwich (Griniç) saatine göre altışar saat ara ile günde 4 defa yapılır.

Klimatolojik gözlem; zemine yakın atmosfer özelliklerinin incelendiği gözlem türüdür. Sinoptik gözlemlerden farklı olarak yerel saate göre yapılır. Bu gözlemlerde her iklim elemanı (sıcaklık, basınç, yağış vb), özelliklerine göre günün farklı saatlerinde ölçülür.

Fenolojik gözlem; kültür bitkilerinin ekim, çimlenme, çiçek açma, yapraklanma, olgunlaşma ve hasat tarihlerinin gözlenerek kaydedilmesidir.

Coğrafya, insanın içinde yaşadığı mekânı ve onunla olan karşılıklı ilişkilerini inceler. İnsan ve onun faaliyetlerini sürdürdüğü mekân, coğrafyanın inceleme konusunu oluşturur. İnsanın ilişkili olduğu bu mekân, canlı ve cansız çevreden oluşur.

Coğrafyanın konusunu; hava küre (atmosfer), su küre (hidrosfer), taş küre (litosfer) ve canlılar küresi (biyosfer) oluşturur.

Atmosfer, çeşitli gazlardan oluşmakta ve bu kürede iklim olayları gerçekleşmektedir. Coğrafyanın bu küredeki başlıca inceleme alanı, en alt katmanda meydana gelen iklim olaylarıdır.

Litosfer, yerkürenin en üst katmanıdır. Yer kabuğu olarak adlandırılan ve kayaçlardan oluşan bu katmanın yüzeyindeki girintiler, çıkıntılar ve düzlüklerden oluşan yeryüzü şekilleri coğrafyanın inceleme alanıdır.

Okyanuslar, denizler, göller, akarsular ve yer altı suları gibi yeryüzündeki bütün su kütleleri hidrosferi meydana getirmektedir. Su kütlelerinin büyük bir kısmını meydana getiren okyanuslar ve denizlerdeki yaşam, büyük ölçüde bu kütlelerin ortalama 200 metrelik üst kısımlarında gerçekleşmektedir.

İşte coğrafi anlamdaki yeryüzü; atmosfer, litosfer ve hidrosferin birbirine en yakın olduğu, içinde canlıların yaşadığı kısımdır. Her üç kürenin en çok etkileşimde bulunduğu alana ise biyosfer denir. Buna göre insanın dışında var olan doğal ortam ile insan-doğa arasındaki etkileşim sonucu ortaya çıkan beşerî ortam coğrafyanın inceleme alanını oluşturmaktadır.

Zamanla coğrafyanın araştırma sahası genişlemiş ve coğrafya çeşitli alt bilim dallarına ayrılmıştır.

FİZİKİ COĞRAFYA

Yeryüzünde doğal ortamı oluşturan hem canlı (bitki, hayvan) hem de cansız (iklim, yer şekilleri vb.) ögeleri konusu içine alır ve bunlar arasındaki karşılıklı ilişkileri inceler. Jeomorfoloji, klimatoloji, biyocoğrafya, hidrografya ve kartoğrafya doğal sistemlere (fiziki coğrafya) bağlı bilim dalları ve inceleme alanlarıdır.

Jeomorfoloji (Yeryüzü Şekilleri Bilimi): Yer şekillerinin oluşumunda etkili olan iç ve dış kuvvetlerin neler olduğunu ve hangi yer şekillerini oluşturduğunu ele alan bilim dalıdır. Yer şekillerini (dağ, ova, plato, vb.) gruplandırır ve bunların oluşumu ile yeryüzündeki dağılışını açıklar. Bu bilim dalı jeoloji (yer bilimi), jeofizik (yer fiziği bilimi) ve litoloji (taş bilimi) gibi bilim dallarından yararlanmaktadır.

Klimatoloji (İklim Bilimi): Sıcaklık, basınç, rüzgâr, nem ve yağış gibi iklim olaylarının yıllık ya da uzun yıllar ortalamalarını ele alır. Bunların yeryüzündeki dağılışını ve özelliklerini belirtir. İklim tipleri ve dağılışları hakkında bilgi verir. Klimatolojinin yararlandığı başlıca bilimler meteoroloji, fizik ve kimyadır.

Biyocoğrafya (Canlılar Coğrafyası): Topluluklar halindeki bitki ve hayvanların yeryüzündeki dağılışını ve bu dağılışta etkili olan faktörleri inceler. Biyocoğrafya biyoloji, botanik, zooloji bilimlerinden yararlanmaktadır.

Hidrografya (Sular Coğrafyası): Okyanus ve denizlerdeki su hareketlerini, karalardaki yer altı ve yer üstü sularının dolaşımını ve özelliklerini inceler. Bu bilim dalının yararlandığı başlıca bilimler su bilimi (hidroloji), akarsu bilimi (potamoloji), göl bilimi (limnoloji), okyanus bilimi (oseonografya) ve yer altı suları bilimidir (hidrojeoloji).

Kartoğrafya (Harita Bilimi): Yer’in şeklini, boyutlarını, hareketlerini; coğrafi olayların yeryüzündeki dağılışını haritalarla gösteren ve harita çizim yöntemleri gibi konuları ele alan bilim dalıdır.

Toprak Coğrafyası: Yeryüzündeki toprakların dağılışını ve özelliklerini inceler. Pedoloji (toprak bilimi), toprak coğrafyasının yararlandığı bilim dalıdır.

Doğal Afetler Coğrafyası: Yeryüzünde meydana gelen afetlerin dağılışını ve özelliklerini inceler. Bu bilim dalı jeoloji, jeofizik, klimatoloji, fizik ve kimya gibi bilim dallarından yararlanmaktadır

BEŞERÎ VE EKONOMİK COĞRAFYA

Beşerî coğrafya insan toplulukları ve doğal çevre arasındaki ilişkiler; nüfus ve yerleşme özellikleri ile ekonomik coğrafya konularını inceler.

Nüfus Coğrafyası: Bu bilim dalı nüfusun özelliklerini, dağılışını, göçleri ve bunları etkileyen etmenleri inceler. Nüfus coğrafyası demografi ve sosyoloji bilimlerinden yararlanmaktadır.

Yerleşme Coğrafyası: Yerleşmenin oluşumunu, gelişimini, özelliklerini ve bunları etkileyen etmenleri inceleyen bilim dalıdır. Arkeoloji ve tarih, yerleşme coğrafyasının yararlandığı bilim dallarıdır.

Kültürel Coğrafya: Yeryüzündeki kültürleri, coğrafi bakış açısıyla inceleyen bilim dalıdır. Etnografya, paleantoloji ve arkeoloji bu bilim dalının yararlandığı başlıca bilimlerdir.

Siyasi Coğrafya: Siyasi olayların nedenlerini, meydana geldikleri yerlerle bağlantılarını ve bu olayların dağılışını inceleyen bilim dalıdır. Jeopolitik ve tarih, bu bilim dalının yararlandığı başlıca bilimlerdir.

Tarihî Coğrafya: Geçmişe ait belge ve bilgilerden yararlanarak bir alanın geçmiş zaman dilimindeki coğrafi özelliklerini araştıran bilim dalıdır. Bu bilim dalının yararlandığı başlıca bilim dalı arkeolojidir.

Tarım Coğrafyası: Tarım ürünlerinin ekim ve dikimini, hayvan yetiştiriciliğini, balıkçılığı ve ormancılığı; neden, dağılış ve etkileşim ilkelerine göre inceleyen bilim dalıdır. Zooloji ve botanik bu bilim dalının yararlandığı başlıca bilim alanlarıdır.

Sanayi Coğrafyası: İnsan faaliyetleri sonucunda ham ya da yarı işlenmiş maddelerin işlenerek mamul madde hâline gelmesi etkinliğiyle ilgili kolları, bu kuruluşların dağılışı ve bu dağılışta etkili olan faktörleri inceler.

Ulaşım Coğrafyası: Kara, hava, demir ve deniz ulaşımını etkileyen faktörler ile bunların gelişimini ve dağılışını inceleyen bilim dalıdır.

Enerji Coğrafyası: Enerji kaynaklarının oluşumunu, özelliklerini ve dağılışını inceleyen bilim dalıdır.

Ticaret Coğrafyası: Ticaretin ortaya çıkmasının nedenlerini, ticarete konu olan ürünlerin özelliklerini ve dağılışını inceleyen bilim dalıdır.

Turizm Coğrafyası: Turizmin türlerine göre sınıflandırılması, dağılışı ve mekânla etkileşimini inceleyen bilim dalıdır.

Sağlık Coğrafyası: Mekândan kaynaklanan sağlık sorunlarının nedenlerini ve dağılışını inceleyerek sentezleyen bilim dalıdır. Bu bilim dalı tıp biliminden yararlanmaktadır.